Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΛΟΥΖ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ-

Όσο και αν φαίνεται περίεργο σε πολλούς, με τον όρο "blues" δεν ονομάζουμε τη μουσική εκείνη που βάζουμε όταν θέλουμε να χορέψουμε αγκαλιά με τη συμμαθήτρια μας!

Αντιθέτως, ο όρος "blues" περιγράφει μια άκρως μελαγχολική κατάσταση, ολίγον τι σκεπτόμενη μάλιστα, που ουδεμία σχέση με αγκαλιές και φιλιά αλλά αντιθέτως ασχολείται σχεδόν μονότονα με τον χωρισμό (κλασική π.χ. blues θεματολογία αποτελεί ο στίχος "I'm going to Leave baby, ain't going to say goodbye" ...καταλάβατε τώρα;

Επιπροσθέτως να τονίσουμε ότι εν αντιθέσει με το σύνολο σχεδόν των μουσικών ειδών, η blues μουσική αποτελεί καθαρόαιμη αμερικάνικη μουσική... αυτό ξέρουμε, αυτό εμπιστευόμαστε άλλωστε!

Τυπικά η blues μουσική ξεκίνησε από το 1860 όταν οι έγχρωμοι σκλάβοι των λευκών Αμερικάνων στο Mississippi έστηναν αυτοσχέδια στιχάκια με υποτυπώδη μελωδία για να εκτονώσουν τον πόνο της σκλαβιάς αλλά και για να απευθυνθούν στον Θεό προς συγχώρεση αμαρτιών. Η μελωδία αυτή στηριζόταν εξολοκλήρου στη ρυθμική πειθαρχία όσων την σιγοψιθύριζαν, εξου και η μετέπειτα ολοκληρωμένη μορφή των blues περιέχει ως βασικό χαρακτηριστικό τη πειθαρχεία μουσικών.

Όσο παράξενο και αν ακούγεται, ειδικά μάλιστα από τη στιγμή που τόση ώρα μιλάμε για τη μουσική των έγχρωμων σκλάβων, ο πρώτος που ηχογράφησε blues μουσική ήταν ο Hart Ward, το 1912, ένας λευκός δηλαδή – το κομμάτι έφερε τον τίτλο "Dallas Blues" και ήταν στο σύνολο του instumental. Το πρώτο όμως original blues κομμάτι με φωνητικά μέρη και με τα όλα του, ηχογραφήθηκε το 1920 από την Mamie Smith και έφερε τον τίτλο "Crazy Blues".

Ο έντονα κιθαριστικός ήχος μπήκε στην blues μουσική στα μέσα της δεκαετίας των 30ς ενώ σε κάποιες πόλεις όπως το Chicago και το Detroit ο blues ήχος είχε κυριεύσει σχεδόν τα πάντα.. τα αστέρια εκείνης της εποχής δεν ήταν άλλοι από τους Muddy Waters, John Lee Hooker και Howlin ' Wolf, κορυφαίοι blues μουσικοί όλοι τους...

Τα blues ήταν πλέον δυνατό στα έγχρωμα ακροατήρια αλλά όπως  ήταν λογικό έπρεπε να βρεθούν κάποια λευκά συγκροτήματα να το αγκαλιάσουν ώστε να το βγάλουν σε περισσότερο mainstream περιβάλλον.

Κάτι τέτοιο όντως συνέβη και έτσι group όπως οι Rolling Stones, οι Cream και οι Fleetwood Mac έφεραν το blues σε λευκά ακροατήρια ενώ κιθαρίστες όπως ο Eric Clapton, ο Jimi Hendrix και ο Eddie Van Helen χρησιμοποίησαν τα blues ως πηγή έμπνευσης για τη δική τους μουσική πραγματικότητα.

Μέχρι και ο Carlos Santana πειραματίστηκε ως ένα σημείο με τη blues μουσική ενώ ιδιαίτερη μνεία αξίζει σίγουρα η από κοινού συνεργασία U2 και ΒΒ King στο blues rock classic "When Love Comes To Town" .

Σημαντική βέβαια υπήρξε η συνεισφορά των blues και στην r'n'b μουσική, με κλασικότερα εδώ παραδείγματα αυτά των Neville Brothers και Ray Charles, όπως και στην pop εν γένει μουσική - ποιος θα ξεχάσει άλλωστε τους ZZ Top.

Ως είθισται σε κάθε ένα ξεχωριστά μουσικά είδος, έτσι και με το blues υπάρχουν ουκ ολίγες υποκατηγορίες, μερικές μάλιστα εκ των οποίων θα μπορούσαν σε ένα παράλληλο σύμπαν να αυτονομηθούν... Έχουμε π.χ. το Chicago Blues με κυριότερους εκπρόσωπους τους Luther Allison, Buddy Guy, Howlin' Wolf, Elmore James, Otis Rush, Muddy Waters και Sonny Boy Williamson ενώ υποκατηγορίες αυτού είναι το acoustic Chicago blues, το electric Chicago blues αλλά και το modern Chicago blues... καταλαβαίνετε τώρα για τι παράνοια μιλάμε όσον αφορά τις υποκατηγορίες τουλάχιστον!

Αν πάντως πρέπει να σταθούμε λίγο παραπάνω σε μία από αυτές τις υποκατηγορίες, αυτή είναι σίγουρα το αρκετά δυνατό British blues που έχει ως σούπερ star τους Animals, Rory Gallagher, John Mayall, Them, The Rolling Stones, The Yardbirds και φυσικά τον Eric Clapton. Όπως είναι εύκολα κατανοητό, όλα τα ονόματα που απαρτίζουν το British blues στέκονται στον παγκόσμιο μουσικό χάρτη έξω από τον φυσικό τους blues χώρο και αποτελούν καλλιτέχνες pop εμβέλειας!

Γενικά μιλώντας, το blues χαίρει απεριόριστης εκτίμησης από τους μουσικούς δημοσιογράφους μιας και αποτέλεσε τη φωνή μιας  ολόκληρης γενιάς μουσικών οι οποίοι έζησαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες φυλετικών διακρίσεων αλλά και επέζησαν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Όπως όμως και η jazz, το μουσικό δηλαδή είδος πουαναπτύχθηκε παράλληλα με τα blues, η εμπορική του αποδοχή παραμένει μηδαμινή- αν κάπου βέβαια το blues δίνει ρέστα αυτό είναι στο πόσο έχει αλλά και συνεχίζει να επηρεάζει τη μουσική σήμερα.

 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΛΟΥΖ

To μουσικό είδος που πήρε το όνομα μπλουζ (=μελαγχολία) ξεκίνησε ως περιθωριακή μουσική κουλτούρα και τελικά καθιερώθηκε στη διεθνή μουσική σκηνή, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η λυρική έκφραση των πόθων και των βιωμάτων των καταπιεσμένων νέγρων στις όχθες του Δέλτα του Μισσισιππή και στις φυτείες βαμβακιού και αμερικάνικου νότου.

Oι έντονες ανισότητες των ευκαιριών (κοινωνικών - οικονομικών - πολιτισμικών) μεταξύ λευκών και νέγρων ωθούν τους δεύτερους σε μια σχεδόν αφόρητη φυσική - ψυχολογική καταπίεση.

Η καταπίεση αυτή οδήγησε αναπόδραστα στην αυτοέκφραση και στην ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης νέγρικης κουλτούρας, η οποία αντιτιθέμενη στην πολιτισμική κυριαρχία των λευκών, θ' αποτελούσε έκφραση της διαφορετικότητας των νέγρων και ένα είδος προσωρινής λύτρωσης απέναντι στην επίσημη ρατσιστική ιδεολογία του νότου.

Oι ρίζες

Αναφορικά με το χρονικό προσδιορισμό εμφάνισης του μπλουζ, δεν υπάρχει συγκεκριμένη ημερομηνία γέννησης. Τα πρώτα δείγματα του μπλουζ εμφανίζονται στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου.

 Πολλά στοιχεία του μπλουζ κληροδοτήθηκαν από τη μουσική των αφρικανικών λαών (αντιχρονισμοί, αργόσυρτος ρυθμός, αυτοσχεδιασμοί κ.α.), ενώ κυρίαρχη είναι η επιρροή από τα σπιρίτσουαλς (νέγρικο τραγούδι θρησκευτικής έμπνευσης, πουσυνοδεύεται από τη ρυθμική συμμετοχή του κορμιού και τα 4 χτυπήματα των χεριών). Σοβαρή επίσης υπήρξε η επίδραση των λεγομένων WORK SONGS (τραγουδιών εμπνευσμένα από τη δουλειά στις φυτείες) καθώς επίσης και των MINISTREL SONGS (τραγούδια περιπλανώμενων νέγρικων θιάσων).

Τελικά το μπλουζ αποτέλεσε το αμάλγαμα των παραπάνω επιρροών, τις οποίες αφομοίωσε δημιουργικά μετασχηματίζοντας τες σε μια νέα ποιότητα.

Όμως οι ρίζες του μπλουζ βρίσκονται στα βιώματα της κουρελιάρικης ζωής της νέγρικης γκετοποιημένης γειτονιάς.Oι πρωτοι μπλουζίστες ήταν οι πλάνητες, οι δυσαρεστημένοι, οι ανικανοποίητοι, οι βιοπαλαιστές.

Ζούσαν στον κόσμο της πορνείας, της ημιπαρανομίας, της ρατσιστικής καταπίεσης και της αστυνομικής κτηνωδίας. Μέσα σ'αυτό το πλαίσιο και δίχως να έχουν κανενός είδους μουσικής παιδείας, δημιούργησαν μια πραγματικά λαϊκή μουσική που εξέφραζε τους πόνους και τους καημούς της νέγρικης κοινότητας.

Σταθμό στην ιστορία του μπλουζ αποτέλεσε το τραγούδι "Μπλουζ του Σαιντ ΛουιςΣ (1914) του Κ. Χάντυ, που σηματοδότησε την πλατιά διάδοση του μπλουζ πέρα από τα στενά όρια του νότου, στα νέγρικα γκέτο των πόλεων.

Μια άλλη σημαντική χρονιά για την εξέλιξη του μπλουζ είναι το 1917, όπου με νόμο κλείνουν οι οίκοι ανοχής της Ν. Oρλεάνης, οπότε χιλιάδες νέγροι μουσικοί σκορπίζουν σ'αναζήτηση δουλειάς.

Η δεκαετία 1910-30 αποτελεί τη χρυσή εποχή ταυ κλασσικού μπλουζ, ενώ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘20 γίνονται οι πρώτες ηχογραφήσεις κομματιών μπλουζ.

Από κει και πέρα αρχίζουν να διαμορφώνονται και να σχηματοποιούνται οι σχολές - παραλλαγές του μπλουζ. Η πρώτη μεγάλη σχολή του μπλουζ πήρε τ' ονομά της από την πόλη που συγκέντρωσε τους μεγαλύτερους μπλούζμεν, τη Μέμφιδα (ΜΕΜΡΗΙS ΒLUES) με κύριους εκπροσώπους τη Μπέσυ Σμιθ, τη μητέρα του μπλουζ "Μα" Ραίηνυ, κ.α.

Η δεύτερη μεγάλη σχολή είναι το CHICAGO BLUES, που εκφράζει τα προβλήματα του μαύρου περιθωρίου στην αμερικάνικη μεγαλούπολη.

 Mορφή και περιεχόμενο του μπλουζ

Αναφορικά με τη μορφή του μπλουζ, βασικό δομικό στοιχείο είναι το δωδεκάμετρο, ενώ κυρίαρχος είναι ο αυτοσχεδιασμός (είτε με συνοδεία μπάντζο, κιθάρας ή φυσαρμόνικας ακόμα και με τη φωνή).

Όσον αφορά το στίχο, αυτός κινείται στην κλασσική φόρμα του ιαμβικού) πεντάμετρου, ενώ η ομοιοκαταληξία θεωρείται απαραίτητη.

Γενικά το μπλουζ τραγούδι είναι ένα ολιγόστιχο λυρικό δημιούργημα, που αποτελείται από στίχους υψηλής ποιητικής αξίας και εκφράζει άμεσα και ζωντανά τον κόσμο των φυλετικών διακρίσεων, της φτώχειας, της πίκρας και της ελπίδας των  αποκλήρων νέγρων.

Ίσως να μην ήταν δυνατή η σύνθεση μπλουζ τραγουδιών δίχως τα ανάλογα οδυνηρά βιώματα.

Επιχειρώντας μια διεξοδικότερη ανίχνευση της θεματολογίας των μπλουζ, ανακαλύπτουμε ότι εκφράζει κύρια τις ανησυχίες και συγκινήσεις της καθημερινής ζωής, την ανασφάλεια και τις δυσκολίες της νέγρικης ζωής καθώς και την έμμεση διαμαρτυρία για τις καταπιεστικές κοινωνικές συνθήκες.

Από τη θεματολογία του μπλουζ δε θα μπορούσε να λείψει η ερωτική εμπειρία, η απελπισία των ερωτευμένων, ο καημός του χωρισμού, το αδιέξοδο της ερωτικής σχέσης.

Το μπλουζ ως γνήσια λαϊκή μουσική δε μπορούσε παρά να εκφράσει την αντιστοιχία με την πραγματικότητα και την αμεσότητα της εμπειρίας.

Το μπλουζ είναι το τραγούδι των ανθρώπων που έχουν μοχθήσει, έχουν υποστεί καταπίεση, έχουν ερωτευθεί, έχουν πληγωθεί , έχουν απογοητευτεί αλλά ακόμα διατηρούν την ελπίδα τους.

Αναφορικά με την έκφραση κάποιου είδους διαμαρτυρίας μέσα από τους στίχους του μπλουζ, θα λέγαμε ότι αυτή -όπου υπάρχει- είναι έμμεση και όχι φανερή.

Η προς στιγμή αναφορά στις κοινωνικές συνθήκες, που καταδικάζουν τους νέγρους στην ανεργία και την περιθωριοποίηση, χάνεται σχεδόν μέσα στη συναισθηματική έμφαση του τραγουδιού. Φυσικά μέσα από τα μπλουζ εκφράζεται ορισμένες φορές ένα παράπονο, αλλά αυτό δεν παίρνει τη μορφή κοινωνικής καταγγελίας.

Φαίνεται ότι μπλουζίστες είχαν συμβιβαστεί με τη μοίρα τους, αντιμετωπίζοντας τη ζωή με στωικότητα και μη θέλοντας να τη μετασχηματίσουν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ψάχνοντας ανάμεσα στους στίχους των μπλουζ, δε θα βρούμε πουθενά κάποια νύξη για κοινωνική αλλαγή, πόσο μάλλον για επανάσταση. Το στοιχείο αυτό φαίνεται ότι οδήγησε τους μαύρους εξτρεμιστές - ιδίως τους Μαύρους Πάνθηρες - στην επιδεικτική αγνόηση του μπλουζ και την προτίμηση τους στη σόουλ ή στη φρι τζαζ.

Όπως και νάχει το μπλουζ συνέβαλε με τον τρόπο του στην απομυθοποίηση του αμερικανικού ονείρου και εμφάνισε διάτρητο τον αμερικάνικο τρόπο ζωής.

Το μπλουζ επειδή ακριβώς είναι τραγούδι που γράφεται από νέγρους και απευθύνεται σε νέγρους, αντιμετώπισε πολλαπλούς διωγμούς. Τελικά το κυνηγητό που εξαπέλυσαν οι ρατσιστές (χαρακτηριστικά αναφέρεται πως μέχρι αφίσες κυκλοφορούσαν κάποτε προτρέποντας τους λευκούς να μην επιτρέπουν στα παιδιά τους ν' ακούνε μπλουζ) δεν καρποφόρησε.

Τελικά κέρδισε την εμπιστοσύνη των λευκών τόσο των ακροατών όσο και των μουσικών. Πολλά στοιχεία μπλουζ αποτέλεσαν τη βάση για τη γέννηση και ανάπτυξη της τζαζ.

Εξάλλου πολλοί συνθέτες του 20ου αιώνα χρησιμοποίησαν μουσικά στοιχεία του μπλουζ (Γκέρσουιν, Ραβέλ, Κσένεκ κ.α.) ενώ αρκετοί αμερικανοί και άγγλοι μουσικοί ασχολήθηκαν με την αναγέννηση και την εξέλιξη του μπλουζ στη διεθνή σκηνή δίχως να κρύβουν τις εμφανείς μπλουζίστικες επιρροές τους (ROLLING STONES, BOB DYLAN, DOORS, ALLMAN BROTHERS κ.α.).

 ΡΕΜΠΕΤΙΚO ΚΑΙ ΜΠΛOΥΖ

Πολλά έχουν γραφτεί τελευταία για τη σχέση του μπλουζ με ένα φαινομενικά ανόμοιο μουσικό ρεύμα: το ρεμπέτικο. Όμως παρά τις εμφανείς διαφορές τους, που έγκεινται στη διαφορά γλώσσας, στο ειδικό φυλετικό πρόβλημα του μπλούζμαν, στον ανατολικό μουσικό δρόμο του ρεμπέτικου σε αντίθεση με το δωδεκάμετρο του μπλουζ και τέλος στην επιλογή του δικού του τρόπου ζωής από το ρεμπέτη σε αντίθεση με το νέγρο που δεν έχει αυτή τη δυνατότητα, φαίνεται ότι και οι ομοιότητες μεταξύ των δύο διαφορετικών μουσικών ρευμάτων δεν είναι λίγες.

Τόσο το ρεμπέτικο όσο και το μπλουζ αποτελούν περιθωριακές μουσικές κουλτούρες, που εμφανίστηκαν ως αλτερνατίβα στην κυρίαρχη μουσική σκηνή.

Εκφράζουν τους πόθους και τους καημούς λαϊκών ανθρώπων, που είναι καταδικασμένοι στην αφάνεια.

Τα θέματα των δυο διαφορετικών ειδών είναι κοινά: ο έρωτας, η κοινωνική διαμαρτυρία, η αντίθεση στην εξουσία, η ελπίδα, η λύτρωση από τα βάσανα της ζωής.

Συνολικά κρινόμενο το μουσικό ρεύμα που ονομάστηκε μπλουζ, μας εντυπωσιάζει με τη σκληρότητα και την αλήθεια των στίχων του, την αντιστοίχιση του με την καθημερινή ζωή, το σφρίγος και τη ζωντάνια των εικόνων του καθώς και με την ποιητική του γλώσσα.

Ακούγοντας ξανά και ξανά κομμάτια της BESSIE SMITH, του JOHN LEE HOOKER και του MUDDY WATERS σχηματίζουμε την πεποίθηση ότι το μπλουζ σε τελική ανάλυση είναι η ίδια η νέγρικη ψυχή.

 20th December 2011 by bluesway.gr blues of my soul